«Татар телендә җөмлә кисәкләренең аналитик һәм синтетик бәйләнеш чаралары» - Дипломная работа

Содержание

Эчтәлек

Кереш.3

Төп өлеш

I бүлек

Аналитик һәм синтетик килешләр.7

II бүлек

Аналитик һәм синтетик төзелмәләр.19

§1. Синтетик төзелмәләр мәсьәләсе.28

§2. Бәйләүче чараларны төркемләүгә карата кайбер фикерләр.39

§3. Аналитик-синтетик төзелмәләр мәсьәләсе….42

Йомгак.46

Кыскартылган исемнәр.48

Библиография.49

Введение

Кереш

Билгеле булганча, хәзерге тел белеме фәнендә төрки телләр агглютинатив телләр буларак карала. Ләкин кайбер телчеләр фикеренчә, төрки телләрне классик агглютинатив-аналитик телләр итеп карау дөресрәк булыр иде, чөнки анда грамматик мәгънәләрнең яртысы аналитик чаралар ярдәмендә белдерелә. Традицион грамматикада төрки телләрне тик агглютинатив телләр дип билгеләү аркасында аларның аналитизмына бик аз игътибар бирелде.

Төрки телләрдә аналитик һәм синтетик төзелмәләрне өйрәнү мәсьәләсендә галимнәр арасында бердәм караш юк. Аналитик төзелмәләрне өйрәнү грамматиканың башка мәсьәләләрен өйрәнүгә караганда соңрак башланган. Аналитик бәйләнешне өйрәнүгә тоткарлык ясаучы сәбәпләрнең иң зурысы шунда: бүгенге көнгә кадәр аналитик төзелмәләр төрки телләр өчен бөтенләй хас түгел дигән фикер яшәп килгән. Татар телендә дә бу шулай ук.

Н.И.Ильминский татар теле өчен мөнәсәбәтле сүзләр хас түгел, татарлар рус телендәге мөнәсәбәтле сүзләр аркылы булган бәйләнешне сыйфат фигыль белән белдерәләр дип яза. Ул татар теле өчен синтетик бәйләнешне генә ала, ә аналитик төзелмәләрне кире кага. Икенче бер хезмәтендә галим төрки телләрнең башкалары да мөнәсәбәтле сүзләрне бөтенләй кулланмыйлар дигән тезисны куя. Ф.Е.Корш төрекләр һәм татарлар аналитик төзелмәләрдән качарга тырышалар ди.

Татар телендә аналитик төзелмәләрне аерым карарга омтылу М.Иванов тарафыннан ясала. Ул синтетик бәйләнеш җирлегендә барлыкка килгән иярченле кушма җөмләләрне аерым алып карый. Шулай да телче аналитик төзелмәләр татар теленә хас түгел дигән ялгыш фикердә тора.

М.Корбангалиев белән Хуҗа Габделбадигъ татар телендә аналитик төзелмәләрне таныйлар, аны төп чаралардан да саныйлар, әмма бу төзелмәләрне синтетик төрләреннән аерып карамыйлар, барысында беррәттән генә теркәп үтәләр. Алар татар телендә аналитик бәйләнешне белдерүче чаралар булуын күрсәтәләр, тик шул чаралар белән бәйләнешкә кергән төзелмәләрне башкаларыннан аерып карамыйлар.

Г. Ибраһимов аналитик төзелмәләрне синтетик төзелмәләр белән бутап йөртми, аналитик төзелмәләрнең үзенчәлекләрен исәпкә алып эш итә.

Җ.Вәлиди кушма җөмләләрне үзара ничек бәйләнүенә карап төркемли. Бер җөмлә икенчесенә синтетик юл белән бәйләнсә, Җ.Вәлиди андый кушма җөмләләрне ияртү юлы белән ясалган кушма җөмләгә кертә, аналитик бәйләнештәге һәм тезү юлы белән бәйләнешкә кергән җөмләләрне бәйләү юлы белән ясалган кушма җөмләләр дип ала. Профессор Г.Алпаров та җөмләләр арасындагы бәйләнешне нигездә шушы принциптан чыгып карый.

Синтетик һәм аналитик төзелмәләргә төрки телләрне тикшерүче чит ил галимнәре дә игътибар иткәннәр, шулар арсында Жан Дени. “Төрек теле грамматикасы”нда ул синтетик бәйләнештәге җөмләләрне аерым алып, җөмләсыманнар дип атый. Мондый әйләнмәләрне Ж.Дени квази җөмләләр дип кенә карый. Ул синтетик бәйләнешне белдерүче чараларның һәркайсын берәм-берәм тикшерә. Төрек теле синтаксисы синтетик төрдә дип билгеләгәнгә күрә, Ж.Дени үзенең хезмәтендә бу бәйләнештәге төзелмәләрне өйрәнүгә зур урын бирә.

Соңгы елларда тел белеме фәнендә төрки телләрне, шул исәптән татар телен агглютинатив-аналитик телләр итеп карау тенденциясе өстенлек ала башлады. Бу мәсьәлә буенча М.З. Зәкиев, С.М. Ибрагимов, Ф.А. Ганиев һәм И.Г. Мифтахова, Р.Ф. Зарипов һәм Е.И. Урбятова хезмәтләре дөнья күрде.

Ф.А. Ганиев, мәсәлән, сигез аналитик килеш китерә һәм аларның функцияләре ягыннан күпмәгънәле булуларын күрсәтә. Телче килешләр системасына каләм белән, алтын турында, яшьләр өчен, юлбарыс төсле (сыман, кадәр һ. б.), җир астында, туфрак астыннан, вагон астына, кыюлыгы аркасында кебек сигез төзелмә тибын кертә. Бу төзелмәләрне ул аналитик килешләр дип атый.

Шулай итеп төрки телләрдә аналитизм һәм синтетизм мәсьәләсе бүгенге көнгәчә тиешле фәнни дәрәҗәдә өйрәнелеп бетерелмәгән проблемалардан санала. Бу татар теленә дә кагыла. Диплом эшенең темасын сайлау һәм аның актуальлеге шуның белән билгеләнә.

Диплом эшенең төп максаты: татар телендә аналитиклык-синтетиклык мәсьәләсенә карата галимнәр арасындагы карашларны дискуссион планда тикшерү, уңай һәм кимчелекле якларын билгеләү, проблеманың куелышын ачыклау. Максатыбызга ирешү өчен без алдыбызга түбәндәге бурычларны куябыз: 1. Татар телендә аналитик һәм синтетик килешләргә гомуми-тарихи күзәтү ясау, аларның нинди чаралар ярдәмендә ясалуын өйрәнү; 2. Татар телендә аналитик һәм синтетик төзелмәләрнең өйрәнүенә карата булган фикерләрне карап чыгу, кыскача анализ ясау һәм бу мәсьәләгә карата бүгенге көндәге тенденцияләрне билгеләү.

Диплом эшенең төп чыганаклары булып төрле телләр материаллары нигезендә башкарылган фәнни-теоретик һәм методик тикшеренүләр, дәреслекләрдә урын алган практик материаллар, иң мөһиме, татар матур әдәбият әсәрләрендә кулланылган, сүзлекләрдә теркәлгән күркәм тел үрнәкләре хезмәт тора.

Чыгарылыш квалификацион эшенең теоретик әһәмияте теоретик һәм методик тикшеренүләрдәге фәнни фикерләрне тәртипкә салуда, барлауда чагыла.

Анализланган материаллар һәм ирешелгән нәтиҗәләр «Татар теленең тарихи грамматикасы», «Хәзерге татар әдәби теле», «Борынгы телләр» курсларының гамәли дәресләрендә рефератив планда уңышлы файдалану мөмкинлеге эшнең практик әһәмиятен билгели. Барлык тупланган материал татар телендә аналитизм һәм синтетизм мәсьәләсен югарырак фәнни дәрәҗәдә өйрәнү юнәлешендә нигез булып тора ала.

Эшебезнең төп нәтиҗәләре «Татар теленең тарихи грамматикасы», «Хәзерге татар әдәби теле», «Борынгы телләр» курсларының гамәли дәресләрендә, студентларның еллык фәнни конференцияләрендә, Башкортостан Республикасы югары уку йортлары студентларының фәнни эшләре конкурсларында апробацияләнде. Тема буенча авторның ике фәнни басмасы, гомумән биш фәнни публикациясе дөньяга чыкты. Киләчәктә дипломда куелган проблема өйрәнелүен Стәрлетамак дәүләт педагогия академиясенең татар һәм чуваш филологиясе кафедрасы каршында фәнни эш буларак дәвам итү планлаштырыла.

Хезмәт студентларның фәнни-тикшеренү эшләренә куелган таләпләр кысаларында башкарыла һәм соңгы дәрәҗәдә фәннилеккә дәгъвә итми.

Диплом эшебез керештән, төп өлештән һәм йомгактан тора. Төп өлеш ике бүлектән тора: беренче бүлек – аналитик, синтетик килешләр; икенче бүлек – аналитик, синтетик төзелмәләр. Икенче бүлек үз эченә өч параграфны ала: 1§ синтетик төзелмәләр мәсьәләсе, 2§ бәйләүче чараларны төркемләүгә карата кайбер фикерләр, 3§ аналитик-синтетик төзелмәләр мәсьәләсе. Диплом эшебездә, шулай ук, йомгак, кыскартылмалар исемлеге һәм библиография бирелә.

Выдержка из текста работы

Төп өлеш

Беренче бүлек

Аналитик һәм синтетик килешләр

Төрки телләрдә килеш категориясен тикшерүнең бай тарихы бар. Төрки телләрнең беренче грамматикалары гарәп галимнәре һәм кәнбатыш европа миссионерлары тарафыннан язылган. Алар үз хезмәтләрендә гарәп һәм европа телләренә таянып эш иткәннәр. Күп очракларда төрки телләр схемасына туры килгән мәсьәләләр исәпкә алынган, ә кайчакта, туры килмәсә төшеп калган. Моңа ачык дәлил Ибн–Муханна һәм Ф.Менинский грамматикалары.

Килешләрне өйрәнү тюркологияга рус теле грамматикалары аша керә. Рус телендә чыккан беренче татар грамматикаларында килешләр төрле исемнәр астында йөрегәннәр. Бүгенге көндә танылган килешләр системасы рус телендәге килеш мәгънәләрен белдерә алган формаларны эзләү нәтиҗәсендә барлыкка килгән. Шуңа күрә озак вакыт татар грамматикаларында килеш формалары бәйлекле һәм ымлыклы аналитик төзелмәләр буларак каралганнар.

И. Гиганов, И. Хальфин, А. Троянский кебек галимнәр синтетик килешләрдән башка татар телендә аналитик килешләр булуын күрсәтәләр (нуль кушымчалы исем + бәйлек). И. Гиганов тарафыннан язылган татар грамматикасында китерелгән килешләр системасы аеруча кызыклы. Галим “Российская грамматика”дагы килешләр системасын механик рәвештә татар теленә күчерми, ә татар теле өчен хас үзенчәлекләрне карап үтә. И. Гиганов фикеренчә татар телендә рус телендәге кебек җиде килеш түгел, ә өч – баш килеш, иялек килеш һәм төшем килеш; башка килешләр турында ул болай дип яза: “.а прочия – дательный,творительный и предложный означаются послеположениями”. Шулай итеп, И. Гиганов татар телендә килеш формалары итеп синтетик килешләрне генә карый, ә бәйлек һәм ымлыклар булган төзелмәләрне аналитик форма итеп билгели.

Тора бара килешләр системасы татар теленең грамматик структурасына нигезләнеп камильләшә. И. Хальфин грамматикасында төшем килеше берлән, илә бәйлекләре белән генә түгел, ә -дан кушымчасы ярдәмендә дә күрсәтелә. Троянский грамматикасының беренче басмасында без урын-вакыт килешен тапмыйбыз. И. Хальфиннан соң тел белгечләре -дан/-дән формасын да килешләр системасына кертәләр.

Соңрак тел белгечләре кем хакында, кем белән аналитик формаларын килешләр системасына кертми башлыйлар. М.Иванов килеш формаларының барлыкка килүе турында болай дип яза: “Татар телендә килешләр кисәкчәләр ярдәмендә белдерелә, чыгыш килешен белдергән кисәкчәләрдән башка алар бернинди дә мәгънә белдермиләр”. Күрүебезчә, автор кушымча һәм бәйлекләрне белдерүдә бер термин куллана – кисәкчә.

К.Насыйри үзенең хезмәтләрендә татар телендә алты килеш бар ди: кул, кулның, кулны, кулга,кул белән, кулда. Аның эшләрендә без чыгыш килешен тапмыйбыз. Әмма ул бер аналитик килешне күрсәтә: нуль кушымчалы исем + белән бәйлеге [31: 65]. XX гасыр башында чыккан грамматикаларның барсында диярлек традицион алты синтетик килеш күрсәтелә. Г. Начиз грамматикасында исемнәрнең килешләр буенча үзгәрүе бөтенләй күрсәтелми. М. Өметбаев исемнәрнең төрләнешен калькалаштырылган күндерү термины астында атый һәм җиде килеш формасын күрсәтә: баш килеш (кул), иялек килеш (кулның), юнәлеш килеш (кулга), төшем килеш (кулны), чыгыш килеш (кулдан, кул берлән) урын-вакыт килеш (кул хакында). Чыгыш килеше тагын ике форма белән күрсәтелгән – белән конструкциясе һәм -дан кушымчалы форма; урын-вакыт килеше тик хакында бәйлеге белән күрсәтелгән; -да формасы М. Өметбаевның килешләр системасында бөтенләй юк.

Заключение

Йомгак

Татар телендә синтетик төзелмәләр белән беррәттән, аналитик төзелмәләр дә киң кулланылалар. Төрки телләрдә аналитик төзелмәләрне куллану бик борынгыдан ук килә. Орхон-Енисей язмаларында ук мөнәсәбәтле сүзләр белән төзелгән, шулай ук компонентлары интонация ярдәмендә бәйләнешкә кергән конструкцияләр еш кына очрыйлар. Татар телендәге борынгы язма истәлекләрдә ялгызак һәм парлы мөнәсәбәтле сүзләр, ияртүче теркәгечләр, интонация ярдәмендә төзелгән кушма җөмләләрнең булуы бу төзелмәләрнең бик күптәннән кулланылып килүен күрсәтә. Хәзерге әдәби телдә аналитик төзелмәләрне куллану исә артканнан-арта бара. Мондый төзелмәләр матур әдәбиятта да, публицистик хезмәтләрдә дә, халык иҗаты әсәрләрендә дә бик күп кулланыла. Шуңа карамастан, бүген дә безгә төрки телләр өчен мондый төзелмәләр хас түгел дигән сүзләр ишетергә туры килә. Аналитик төзелмәләрне кире кагу ул – телебезнең үсешен, андагы үзенчәлекләрне ныклап өйрәнмәүнең нәтиҗәсе.

Аналитик төзелмәләрнең хәзерге сөйләм телендә дә, язма әдәби телдә дә активлашуы телебезнең кайсы юнәлештә үсүен билгеләргә дә мөмкинлек бирә. Соңгы вакытта бигрәк тә ялгызак мөнәсәбәтле сүзләр белән төзелгән, шулай ук интонация аша гына бәйләнешкә кергән җәмләләрне куллану арта бара. Аналитик төзелмәләрнең телебездә тулы яңгыраш табуы һәм рус телендәге кушма җөмләләр белән якынлыгы – мондый үсеш өчен яхшы җирлек тә ул. Ә аларны танымау, кире кагырга тырышу тел үсешенең перспективасын юкка чыгара, шуңа күрә мондый карашның яшәп килүе әдәби телебез өчен зарарлы.

Телдә аналитиклык һәм синтетиклык күреннеше мәсьәләсендә төрле карашлар яшәп килә. Бу терминнар белән морфологиядә, синтаксиста һәм лексикологиядә аерым формаларны, синтаксик төзелмәләрне билгеләп йөртәләр. Иң катлаулы мәсьәләләр синтаксиска кайтып кала.

Синтаксиста аналитик һәм синтетик төзелмәләрне төп өч юнәлештә алалар: 1) җөмләдә иянең аерым сүз белән бирелү - бирелмәвеннән чыгып, 2) кыек сөйләмнең ничек төзелүеннән карап, 3) иярчен җөмләләрнең баш җөмләгә ничек һәм нинди чаралар белән иярүенә карап. Һәр өч юнәлеш диплом эшебездә тикшерелде.

Югарыда карап үткән материалга нигезләнеп шундый нәтиҗәләр ясарга мөмкин:

1.Тюркологиядә, шул исәптән татар телендә, аналитик һәм синтетик төзелмәләргә карата галимнәр арасында бердәм караш юк. Берәүләр төрки телләрдә аналитик төзелмәләр булуын конкрет мисаллар белән дәлиллиләр, ә икенчеләре төрки телләнең специфик үзенчәлеге итеп синтетик төзелмәләрне генә таныйлар.

2. Тикшерелгән материал анлитик төзелмәләрнең сөйләмдә, телдә активлаша бару тенденциясен билгеләргә һәм телебезнең кайсы юнәлештә үсүен билгеләргә мөмкинлек бирә.

3. Тикшерелгән материалга нигезләнеп диплом эшебездә телдә бу мәсьәләнең бүгенге көндә тиешле дәрәҗәдә өйрәнелмәгәнлеге ачыкланды.

Шулай итеп төрки телләрдә аналитизм һәм синтетизм мәсьәләсе бүгенге көнгәчә фәнни дәрәҗәдә өйрәнелеп бетерелмәгән проблемалардан санала. Аны якын киләчәктә тикшерү һәм тиешле нәтиҗәләр ясау татар грамматикасының мөһим бурычы булып тора.

Список литературы

Библиография

I. Әдәби әсәрләр.

1. Бәширов Г. Гыйбрәт: Тәмамланган роман. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2000.- 367 б.

2. Думави Н. Тормыш сәхифәләре: Шигъри әсәрләр һәм проза. – Казан: Тат. кит. нәшр., 1985.- 384 б.

3. Еники Ә. Җиз кыңгырау: Хикәяләр. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1995.- 224 б.

4. Ибраһимов Г. Әсәрләр. – 3 т. – Казан: Татар. кит. нәшер., 1975.

5. Ибраһимов Г. Әсәрләр. – 4 т. – Казан: Татар. кит. нәшер., 1976.

6. Исәнбәт Н. Кырлай егете: Пьесалар. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1980. – 328 б.

7. Исхакый Г. Повестьлар һәм хикәяләр (1899- 1908) / Төзүче Л. Гайнанова. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1998. – 1 Т.

8. Исхакый Г. Әсәрләр, 15 томда. 3 Т. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2001. – 448 б.

9. Исхакый Г. Әсәрләр, 15 томда. 8 том. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2001. – 447 б.

10. Камал Ш. Бәхет эзләгәндә: Хикәяләр, повесть. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1989. – 159 б.

11. Кәрим Ф. Морза кызы Фатыйма: Сайланма әсәрләр. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1996.

12. Кутуй Г. Тапшырылмаган хатлар: Повесть. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1988. – 80 б.

13. Насыйри К. Сайланма әсәрләр. 2 томда. 2 Т. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1975.

14. Нәҗми К. Язгы җилләр. – Казан: Таткнигоиздат. Матур әдәбият редакциясе, 1955.

15. Сарьян Х. Повесть хикәяләр. – Казан: Татар. кит. нәшер., 2000.

16. Такташ Һ. Әсәрләр. 3 томда: – 3 Т. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1983.

17. Такташ Һ. Сайланма әсәрләр. – Казан: Татгосиздат. Матур әдәбият редакциясе, 1952.

18. Тукай Г. Әсәрләр. – 1 т. Шигырьләр. Поэмалар (1901–1908). – Казан: Татар. кит. нәшер., 1985.

19. Тукай Г. Әсәрләр. – 1 т. Шигырьләр. Поэмалар (1909–1913). – Казан: Татар. кит. нәшер., 1985.

20. Туфан Х. Истәлекләр, шигырьләр. – Казан: Татар. кит.нәшр., 2000. – 152 б.

21. Хәким З. Сайланма әсәрләр, 1 Т: Гөнаһ. Роман. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1997. – 399 б.

II. Фәнни һәм тәнкыйди әдәбият.

1. Абдурахманов Г.А. Основы синтаксиса сложного предложения современного узбекского языка. Автореферат докторской диссертации. –Ташкент, 1960.

2. Алпаров Г. Сайланма хезмәтләр. – Казан, 1945.

3. Байчура У.Ш. О словосочетаниях и так называемых аналитических формах. Тезисы докладов. – Чебоксары, 1975. – С. 10-11.

4. Балакаев М.Б. Современный казахский язык. Синтаксис. – Алма-Ата, 1959.

5. Богородицкий В.А. Введение в татарское языкознание. II изд., - Казань, 1957. – 147с.

6. Вәлиди Җ. Татар теленең грамматикасы. - Казан, 1919.

7. Ганиев Ф.А. О синтетических и аналитических падежах в татарском языке // Вопросы тюркологии. – Казань, 1970. – С. 74-84.

8. Ганиев Ф.А. Образование сложных слов в татарском языке. – Казань: Пе-чатный двор, 2002.

9. Ганиев Ф.А. К вопросу о сложных словах в современном татарском языке // Советская тюркология. – 1979. – №1. – С. 12-38.

10. Горский С.П. Аналитические и синтетические тенденции в чувашском языке // Записки ЧНИИ. – Вып.1. – Чебоксары, 1941. – С. 69-107.

11. Закиев М.З. К проблеме падежа в тюркских языках // Проблемы тюркологии. – Казань, 1960.

12. Закиев М.З. К вопросу о категории падежа в тюркских языках // Проблемы тюркологии и истории востоковедения. – Казань, 1964. – С. 207-219.

13. Зарипов Р.Ф. О притяжательных падежах в башкирском языке // Вопросы методологии и методики лингвистических исследований. – Уфа, 1966. – 210 с.

14. Закиев М.З. Татар грамматикасы. – Т. III. – М.: Инсан. Казань: Фикер. 1991.

15. Закиев М.З., Зиннатуллина К.З., Ибрагимов С.М. Сопоставительный синтаксис русского и татарского языков. – Часть III.: Сложное предложение. Казань, 1977.

16. Зәйнуллин М.В. Хәзерге башкорт телендә модальлек категорияһы. Өфө: БГУ, – 1975. – 162 б.

17. Ибрагимов С.М. Изучение синтетического строя татарского языка. // Во-просы татарского языкознания. Казань, 1971. – С. 108-119.

18. Ибрагимов С.М. Некоторые проблемы изучения аналитических конструк-ций в татарском языке // Аспирантская конференция за 1962г. – Казань: КГУ, 1962. – С. 58-60.

19. Ибрагимов С.М. Аналитические конструкции с относительными словами // Итоговая конференция КГУ за 1962г., Казань: КГУ, 1963. – С. 79-80.

20. Ибрагимов С.М. Послеслоги как средство синтетического способа связи // Аспирантская конференция за 1963г., Казань: КГУ, 1963. – С. 166-169.

21. Ибрагимов С.М. Бессоюзные аналитические конструкции в татарском языке // Итоговая конференция КГУ за 1963г., Казань: КГУ, 1964. – С. 88-92.

22. Ибрагимов С.М. Аналитические конструкции в синтаксическом строе тюркских языков (на материале татарского языка) // Вопросы татарского языкознания. – Казань: КГУ, 1965. – С. 270-276.

23. Ибрагимов С.М. Татар телендә синтаксик синонимнар. – Казан, 1976.

24. Ибрагимов С.М. Татар телендә аналитик төзелмәләр. – Казан, 1964. – 133 с.

25. Ибраһимов Г. Сайланма әсәрләр. – 8 том. – Казан, 1917.

26. Кононов А.Н. О природе агглютинации // Вопросы языкознания. – 1976. – №4. – С.3-17.

27. Курбатов Х. Татар теленең синтаксис һәм стилистика мәсьәләләре. –Казан, – 1956.

28. Корбангалиев М., Хисмәтуллин Х. һәм Шакирова Р. Татар теле грамматикасы. Синтаксис, җиденче басма. – Казан, 1961.

29. Минниахметов Р.Г. Модальные слова в татарском языке: Учебное пособие / Издание Башкирского университета. – Уфа, 1999. – 84 с.

30. Мифтахова И.Г. История татарских грамматик: исследование именных частей речи (XIX – начало XX вв.). Часть I. – Казань: Хәтер. 1998. – 162 с.

31. Насыйри К. Әнмүзәҗ. – Казан, 1975.

32. Петрова Н.В., Пиотровский Р.Г. Некоторые теоретико-информационные оценки аналитизма // Аналитические конструкции в языках различных типов. Тезисы докладов. – Л., 1963г.

33. Поцелуевский А.П. Основы синтаксиса туркменского литературного языка. – Ашхабад, 1943.

34. Сәйетбатталов Г. Башкорт теленең кушма һөйләм синтаксисы. – Өфө, 1961.

35. Сафиуллина Ф.С. Татарча-русча тел белеме терминнары сүзлеге. – Казан: Хәтер. – 1998.

36. Сафиуллина Ф.С. Развитие синтаксического строя татарского языка в со-ветский период. – Казань, 1990.

37. Севортян Э.В. О некоторых вопросах сложноподчинённого предложения в тюркских языках // Исследования по сравнительной грамматике тюркских языков. Часть третья. Синтаксис. – М., 1961.

38. Сибагатов Р.Г. Теория предикативности (на материале татарского языка) – Саратов,1984. – 206 с.

39. Сибагатов Р.Г. Основные признаки предложения. − Уфа: БГУ, 1980. − 84 с.

40. Татар грамматикасы. − Т. III. − М.: Инсан, Казань: Фикер. 1999. − 512с.

41. Татарская грамматика. Т. II. Морфология. – Казань: Татарское кн. изд-во, 1993.

42. Татар теле грамматикасы. II кисәк, синтаксис. VI-VIII класслар өчен дәреслек. – Казан, 1963.

43. Тумашева Д.Г. Хәзерге татар әдәби теле морфологиясе. – Казан, 1964. – С. 56-57.

44. Фатихов Ә.Х. Хәзерге татар телендә мөнәсәбәле сүзләр белән килгән иярченле кушма җөмләләренең үзенчәлекләре // Татар филологиясе мәсьәләләре. Уч.зап. БГУ. – Вып.1. – Уфа, 1959. – С. 5-18.

45. Хальгидин В.Н. Грамматика татарского языка (очерки по морфологии). – Казань: Таткнигоиздат. 1954.

46. Хангильдин В.Н. Татар теле грамматикасы. – Казань: 1959. – С. 85-86.

47. Шәйхәйдарова Д. Синтетик иярчен җөмләләренең кайбер төрләре. – Совет мәктәбе 1980. – № 3. – С. 39-40.

48. Юлдашев А.А. Аналитические формы глагола в тюркских языках. – М.: Наука. 1965.

49. Юлдашев А.А. К характеристике тюркских сложных слов // Вопросы языкознания – 1969. – № 5. – С. 60-68.